Te Āheinga ki Ngā Ratonga Hauora me te Manaaki Niho

He tirohanga rētō ki ngā wheako o te āheinga o ngā ratonga hauora mātāmua me te manaaki niho ki ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana.

He mea whakatū i te tau 2019, ā, ka whakawhānui ake te wāhi ki a mātou i te tau 2023  i raro i te Oversight of Oranga Tamariki System Act. Kei a mātou te haepapa ki te hihira  mena kei te whakatutuki ngā rōpū whakahaere e tautoko ana, e mahi
WorkView the full glossary
tahi ana hoki ki  ngā tamariki
Children (plural) aged 0-13 yearsView the full glossary
me ngā rangatahi
Young person aged 14 – 21 years of ageView the full glossary
i ngā hiahia o aua tamariki me aua rangatahi, ā, kei te  tika te tuku ratonga me te whakawhanake i ngā hua.

I tēnei aromatawai ka titiro mātou ki te āheitanga ki ngā ratonga hauora mātāmua me  te hauora niho ki ngā tamariki me ngā rangatahi e tiakina ana e Oranga Tamariki me Te  Whare Kaupapa Āwhina. Ko te tuarua tēnei o ā mātou aromatawai e rētō ana te titiro ki  ngā mahi kia mārama, ka mutu, kia whakawhanake ngā hua ka puta ki ngā tamariki me  ngā rangatahi e manaakitia ana e ngā umanga e te kāwana rānei. 

Ko tā tēnei aromatawai he whakatewhatewha i te National Care Standards (NCS)  Regulations e hāngai ana ki te manaaki hauora mātāmua. Ko te NCS Regulations
(National Care Standards and Related Matters) Regulations 2018 View the full glossary
te  paerewa iti rawa o te manaaki me riro rā ka tika ki te tangata e manaakitia ana. Mō te  wāhi ki te hauora mātāmua, e whakahau ana te NCS Regulations i te tumu whakarae o  Oranga Tamariki kia mātua whakatūturu te whai wāhitanga o te tautoko ki te anganui  i ngā hiahia ā-hauora o ngā tamariki me ngā rangatahi katoa e manaakitia ana, tae  atu ki te whakatūturutanga o te tika o te whai i te huarahi e whakauru ai rātou ki ngā  whakahaere hauora mātāmua (PHO), kia tirohia te hauora me ngā niho i ia tau, ka  mutu, kei te aromatawai, kei te whakatutuki hoki ō rātou hiahia ā-hauora, ā-oranga  anō hoki.

Ka titiro tēnei aromatawai ki te momo mahi, ki ngā ratonga, ka mutu, te tautoko e  karapoti ana i ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana, ki te whakaū i te  whakatutukitanga o te NCS Regulation herenga-hauora. Mā roto mai i ngā hihira ā-tau  e taea ana ētahi atu hiahia ā-hauora, ā-niho anō hoki te tautuhi me te rongoā. Hei tauira,  ko te rite tonu o te pā o te pirau niho tētahi o ngā tino mate horapa-kore tamarikitanga  ki Aotearoa
New ZealandView the full glossary
, heoi, i te nuinga o te wā e taea ana te aukati. Ko te kino o te hauora ā-waha  ka pā ki te hauora ā-tinana, te hauora ā-hinengaro, te angitu ki te mātauranga, ka mutu,  ngā hua ki te whiwhi mahi1.

I tēnei aromatawai, ka titiro mātou ki ngā mea e pai ana, ka mutu, ki ngā mea kāore i  te pai hei tohu i ngā mahi whakawhanake kei roto, ka mutu, horapa i te pūnaha oranga  tamariki. Tae atu tēnei ki ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana, e tiakina ana  hoki e Oranga Tamariki me Te Whare Kaupapa Āwhina2 .

Pērā i tā mātou aromatawai rētō tuatahi, Returning Home from Care, ka whai whakaaro hoki tēnei aromatawai ki te tūranga o ētahi atu umanga kāwanatanga ki te tautoko i ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana. Ehara i a Oranga Tamariki te tūranga ki te tuku ratonga hauora. Nō reira, he mea hirahira te tūhono i ngā kaiwhakarato hauora ki ngā pūnaha e tautoko ana i ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana.

E mōhio ana mātou ki ngā kaupapa hauora e whakahaerehia ana e whai pānga ana ki a Oranga Tamariki Action Plan.3 Inā rā, tā te aromatawai ā-hiahia rētō ki te hauora mātāmua whakarite i tā te kāwana ‘higher duty of care’4 ki ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana.

E whakamiha ana mātou he mahi kē atu e whakahaerehia ana kia noho tōmua te āheinga o tēnei rōpū ki te hauora manaaki. Ko tā tēnei aromatawai he whakahira i ngā wāhanga kē atu hei whakawhanake.

Ko ngā whakamihi o te ngākau ki ngā tamariki, ngā rangatahi, ngā kaitiaki, ka mutu, ngā kaimahi i tuari i ō rātou wheako me ō rātou mōhiotanga ki a mātou.

Arran Jones
Chief Executive 

Nova Banaghan
Chief Monitor

Ko tā tēnei aromatawai he aro ki te National Care Standards (NCS) Regulations e hāngai  ana ki te kuhunga me te āheinga o ngā tamariki
Children (plural) aged 0-13 yearsView the full glossary
me ngā rangatahi
Young person aged 14 – 21 years of ageView the full glossary
e manaakitia ana  ki ngā ratonga hauora mātāmua me te manaaki niho. E mataara ana mātou ki ngā  āwangawanga whānui mō te kuhu ki ngā ratonga hauora mātāmuri pēnei me te  hauora ā-hinengaro, ka mutu, ko ētahi o ēnei kua kapi i tā mātou rīpoata Experiences  of Care.

Kua kitea e mātou kāore i te pai te whakamahia o te NCS Regulations
(National Care Standards and Related Matters) Regulations 2018 View the full glossary
herenga-hauora.  Ko ngā wheako o ngā tamariki me ngā rangatahi kua ranu. Heoi, ara noa atu ngā  kaupapa i mārama te puta. 

E rehurehu ana te māramatanga ki ngā herenga e hāngai ana ki te NCS Regualations-he  aha te hihira hauora ā-tau, ka mutu, hei āhea whai wāhi te whakaaetanga o ngā mātua,  te whānau
Whānau refers to people who are biologically linked or share whakapapa. For the Monitor’s monitoring purposes, whānau includes parents, whānau members living with tamariki at the point they have come into care View the full glossary
rānei. I rongo mātou i roto i ō mātou toronga aroturuki e rehurehu  ana te māramatanga ki ngā kaupapa here, ka mutu, ngā tohutohu ki ngā tauwhiro  Oranga Tamariki, nā tēnei, ka ririo mā ngā kaitiaki te haepapa i ētahi wā ki ngā  whakaritenga manaaki-hauora, ka mutu, i ētahi wā kāore i a rātou ngā pārongo matua  herenga-hauora o ngā tamariki me ngā rangatahi e tiakina ana e rātou. Kāore mātou  i rongo i ngā kaimahi, i ngā kaitiaki rānei mō ngā whakangungu, ahakoa tonu, kua  whakamōhio mai a Oranga Tamariki e wātea ana ngā pārongo me ngā whakangungu  ki ngā kaitiaki rāua tahi ko ngā tauwhiro. Nō Oranga Tamariki ka tohu ki tā rātou aratohu  mahi
WorkView the full glossary
hei taunaki i te mārama o te whakatako i ngā kawatau, i rongo hoki mātou i te  tari ā-motu o Oranga Tamariki kāore te aratohu mahi i whakauruhia puta noa i te rōpū  whakahaere. E tohu ana ō mātou toronga aroturuki kāore i mārama tā te tari ā-motu  o Oranga Tamariki whakatakoto i ngā kawatau ki te whakatūturu i te āheinga o ngā  tamariki me ngā rangatahi ki ngā ratonga hauora mātāmua me te manaaki niho.

E whakahau ana te NCS Regulations kia āta whakaritea te ara ki te whakaurutanga o ia o  ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana ki tētahi whakahaere hauora mātāmua  (PHO) ka mutu, kia whiwhi hihira ā-tau ki ngā niho me te hauora. Kua whakaritea ēnei  ture, inā hoki, e putuputu ana ngā hua hauora aukino ki ngā tamariki me ngā rangatahi e  manaakitia ana. E tuku ana te hihira hauora ā-tau i te āheinga ki te tautuhi wawe i ētahi  atu hiahia ā-hauora, ka mutu, ki te tika te o whakamōhiotanga ki ngā mahere me te  āheinga ki ngā ratonga. 

I roto i te tau ka hori, kua āta whakarite a Oranga Tamariki kia pai ake te māramatanga  ki te pāpātanga o te kuhunga o ngā tamariki me ngā rangatahi ki ngā ratonga hauora mātāmua mā te whakataurite raraunga ki a Te Whatu Ora. Kua kitea mā te whakataurite  raraunga he 93 ōrau o ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana kua kuhu ki  tētahi PHO, i te 30 o Hune, 2023. Kua tātari hoki a Oranga Tamariki i ngā raraunga mā te  Intergrated Data Infrastructure (IDI) kia mārama ki ngā toronga tākuta arowhānui (GP).  Ko ngā raraunga IDI nō te 30, o Hune 2021 e tohu ana kua āhua 70 ōrau o ngā tamariki e  manaakitia ana kīhai i neke atu i te kotahi wā kua kitea e te GP i roto ngā marama-tekau  mā rua kua hori. 

Heoi anō, kāore e taea e Oranga Tamariki te kite i ngā raraunga whakauru tika i tōna anō  pūnaha, inā hoki, kāore i oti ngā pūkete. Ka whai pānga tēnei ki te āheinga ki te tūhura  pārongo matua ki ngā kaitiaki, ki ngā whānau me ētahi o ngā tauwhiro e mahi tahi ana  pea ki ngā tamariki me ngā rangatahi. Kei te ngoikore tonu te wawe o te whakatūturu i te kohia o ngā raraunga e ngā tauwhiro. 

I rongo hoki mātou ehara i te mea kei te rite tonu te kohia o ngā raraunga tūtohu  herenga-hauora e Oranga Tamariki i ō rātou hoa manaaki, ka mutu, me mau i tēnei e  whai wāhi ai ki te manaakitanga e tukuna ana e ngā hoa manaaki ki ngā tamariki me ngā  rangatahi. Nā te ngoikore o ngā pārongo, kāore e taea e Oranga Tamariki ngā pārongo  te tūhura ki ngā kaiwhakarato hauora ki te whakawhanake i te āheinga ki te manaaki  hauora mātāmua. Koia tēnei te āhuatanga ahakoa tā mātou i rongo mō te hiahia o ngā  mātanga hauora ki te whakaū i te āheinga o ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia  ana ki ngā ratonga hauroa e hiahiatia ana.

Ahakoa tā mātou kite i ētahi wāhi e pai ana te mahi, ka mutu, i rongo mai i a Oranga Tamariki e whānui ana te āheinga o ngā tamariki me ngā rangatahi ki te manaaki hauora  i te wā e hiahiatia ana, me pai kē atu te whakatinanatanga me te whakahaere puta noa  i a Oranga Tamariki. He mea hirahira te āheinga ki te hauora manaaki mātāmua, inā  hoki, he kino kē atu ngā hua hauora ki ngā tamariki me ngā rangatahi e manaakitia ana  i ngā mea kāore e manaakitia ana. Mā roto mai i te hauora mātāmua e taea ngā hiahia  ā-hauora te tautuhi me te whakatutuki, ko te hua ka puta, ko te pai kē atu o ngā hua  ā-hauora ki tēnei rōpū.

Kei tā mātou rīpoat Experience of Care in Aoteroa ā-tau ka whānui te whakatewhatewha  i te tūtohu ki te NCS Regulations. Tae atu tēnei ki te whānuitanga o ngā tamariki me ngā  rangatahi e manaakitia ana kei te tautokohia, ka mutu, kei te aromatawaingia i tua atu i te  āheinga ki te manaaki hauora mātāmua.

1 www.health.govt.nz/system/files/documents/publications/good-oral-health-strategic-vision-2006.pdf
2 Kāore mātou i āpiti i a Barnardis ki tēnei aromatawai nā te iti rawa o ngā nama ki ngā  rangatahi
Young person aged 14 – 21 years of ageView the full glossary
kei te manaakitia e Barnardo me te whakataurangi kua taea e Barnardos  te whakarato mō te wāhi ki ngā tūtohu ki te NCS Regulations
(National Care Standards and Related Matters) Regulations 2018 View the full glossary
.Kāore mātou i āpiti i a Barnardis ki tēnei aromatawai nā te iti rawa o ngā nama ki ngā  rangatahi kei te manaakitia e Barnardo me te whakataurangi kua taea e Barnardos  te whakarato mō te wāhi ki ngā tūtohu ki te NCS Regulations.
3 Ko tā te Oranga Tamariki Action Plan he whakarite ka pēhea tā ētahi umanga kāwana mahi
WorkView the full glossary
tahi ki te whakawhanake i ngā hua ki ngā tamariki
Children (plural) aged 0-13 yearsView the full glossary
me ngā rangatahi e “whai pānga ana” ki a Oranga Tamariki. Koinei aua tamariki me ngā rangatahi kei te tūpono ka kuhu ki te rokiroki o te kanawa, kei te rokirokihia e te kāwana, ka mutu, rātou katoa kua puta i te rokiroki o te kāwana pakeke iho i te 25 tau.
4 Oranga Tamariki Action Plan (OTAP) In-depth Needs Assessment Report, Primary Health Needs of Children and Young People in Care (June 2023), whārangi 4